OD KNOTA DO ŻARÓWKI

Pierwsze zamojskie oświetlenie uliczne pojawiło się na początku XIX w., u schyłku panowania austriackiego w Zamościu. W 1808 r. rząd austriacki rozpisał wśród mieszczan składkę, z zebranych w ten sposób pieniędzy zakupiono 35 latarń olejowych (z świecami lub knotami zanurzonymi w oleju). Podczas działań wojennych 1809 i 1813 r. zostały jednak zniszczone.

 

Do 1820 r. właściciele domów obowiązani byli utrzymywać latarnie przed swoimi posesjami. Oświetlenie takie okazało się jednak niewystarczające. We wrześniu 1820 r. namiestnik Królestwa Polskiego gen. Józef Zajączek polecił zaprowadzenie w większych miastach latarń rewerberowych (z franc. rèverbère – odbijać światło), czyli udoskonalonych latarń olejowych (genewskich), wyposażonych w lampy z palnikiem Arganda i okrągłym knotem, jaśniej świecące, z umieszczoną za palnikiem wypolerowaną metalowa płytą, odbijającą światło.

W maju 1822 r. osiem pierwszych latarń zainstalowano przed budynkami rządowymi, m.in. dawnym pałacem Zamoyskich i Ratuszem, oraz – co pokazują np. rysunki Jana Pawła Lelewela z lat 20. XIX w. – także w pobliżu Bramy Szczebrzeskiej od strony miasta.

Energetyka w regionie

W XX wiek Zamość wkraczał bogatszy o latarnie naftowe i naftowo-żarowe, które oświetlały główne ulice i ważniejsze place. U schyłku XIX stulecia szerokim echem na ziemiach polskich odbiły się nowinki techniczne zaprezentowane na Wystawie Elektryczności w Paryżu w 1881 r. Energię elektryczną na ziemiach polskich zaczęto wykorzystywać w latach 1882-1885. Wprowadzono wówczas oświetlenie elektryczne w Warszawie, Krakowie i Lwowie.

Jacek Feduszka