ZANIM POWSTAŁA AKADEMIA

Rodowód szkolnictwa zamojskiego sięga początków miasta. Fundacja i organizacja, z inspiracji hetmana i kanclerza, uczelni wyższej była szczególnym wydarzeniem w rozwijającym się szybko Zamościu. Akademia Zamojska w krótkim czasie stała się – obok Akademii Krakowskiej i Akademii Wileńskiej – jednym z głównych ośrodków akademickich w Rzeczypospolitej.

Wcześniej jednak funkcjonowały w organizowanym dopiero mieście dwie szkoły, będące zaczątkiem przyszłej uczelni wyższej. Powstanie pierwszej z nich wiąże się z budową „Nowego Zamościa”. Wznoszenie miasta, obdarzonego przywilejem lokacyjnym kanclerza Jana Zamoyskiego i króla Stefana Batorego z kwietnia i czerwca 1580 r., postępowało szybko. Założyciel od początku planował wznieść wspaniałą świątynię (kolegiatę; obecną katedrę) i ufundować szkołę wyższą. W początkowej fazie budowy na przedmieściu lwowskim stanął kościół drewniany pw. św. Krzyża. Miał służyć napływającym do miasta osadnikom oraz mieszkańcom najbliższej okolicy. W marcu 1581 r. rozpoczęto przygotowania do uruchomienia szkoły przy tym kościele. Na organizatora pierwszej parafii i szkoły powołany został przez Jana Zamoyskiego ksiądz Jan Herbest (ok. 1540-1601), filozof i pisarz religijny, profesor Akademii Lubrańskiego w Poznaniu, prowadzący także pracę misyjną i kontrreformacyjną. Wiadomo, że przez jakiś czas przebywał w Szwecji w charakterze teologa i spowiednika Katarzyny Jagiellonki, królowej szwedzkiej, matki późniejszego króla Zygmunta III Wazy.

 

Jacek Feduszka