WIELKA GRABIEŻ

Ogrom szkód, dewastacji i rabunku dzieł sztuki na terenie Polski w okresie II wojny światowej nie miał precedensu. Proceder ograbiania terytoriów okupowanych przez władze hitlerowskie i sowieckie dotknął zarówno zbiory publiczne – muzea, archiwa i biblioteki, jak i kościelne oraz prywatne.

Zabór majątku, w tym licznych zbiorów dzieł sztuki, miał charakter zorganizowany, a w jego realizacji brali udział liczni specjaliści, konserwatorzy zabytków i pracownicy muzeów.

Pod okupacją niemiecką

„Zabezpieczenie mienia wysokiej wartości” powierzono administracji okupacyjnej. Planową grabież realizowali m.in. agendy Urzędu do spraw Umacniania Niemczyzny, oddziały Zabezpieczenia Dzieł Sztuki (działające już od września 1939 r.) oraz urzędnicy i specjaliści Pełnomocnika do spraw Zabezpieczenia Dzieł Sztuki i Zabytków w Generalnym Gubernatorstwie, wysokiego funkcjonariusza SS Kajetana Mühlmana (od 1943 r. jego następcą był architekt Wilhelm Ernst Palezieux). Grabieży dokonywały administracja niemiecka i policja w ścisłej współpracy z uczonymi: historykami, archeologami, architektami i krytykami sztuki, reprezentującymi prawie wszystkie uniwersytety niemieckie i austriackie oraz liczne instytucje naukowe. W grupie tej byli m.in. dyrektor Muzeum Etnograficznego w Wiedniu – Artur Haberlandt, jego kolega po fachu z Berlina – Kurt Dittmer, dyrektor i konserwator Muzeum Germańskiego w Norymberdze oraz liczni konserwatorzy dzieł sztuki. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa w lipcu 1942 r. utworzono Urząd Opieki nad Dawną Sztuką, w którego kompetencji był „spis i zabezpieczenie dzieł sztuki i zabytków”.

 

Jacek Feduszka