NA CHŁOPSKIM STOLE

– Było to, co urosło na polu, co dojrzało w sadach i czym obdarowała puszcza – opowiada Wiesława Kubów, dyrektor GOK w Łukowej, od lat pielęgnująca tradycje łukowskich babek i prababek. – Magiczny był czas oczekiwania na pośnik. Nie było chałupy, która wprzódy nie zostałaby wybielona, a pozamiatane do gołego klepisko wysypane suchym piaskiem.

„Na szczęście, na zdrowie z tą świętą wigilią”– z samego rana, obowiązkowo, do każdego wiejskiego domu musiał z takim winszowaniem zapukać sąsiad albo krewny. Pod Biłgorajem, Hrubieszowem, Tomaszowem i Zamościem.

Koniecznie mężczyzna – by przez następny rok wiodło się w domu i zagrodzie. Ujrzana w tym dniu jako pierwsza kobieta wróżyła niedostatek i nieszczęścia. Dlatego w Wigilię kobiety i dziewczęta trzymały się obejścia. 

Zajęć przy szykowaniu świąt było tak dużo, że i na bieganie po wsi czasu nie było. Wigilijna krzątanina zaczynała się o świcie, zaraz po porannych pacierzach. Trzeba było napalić w piecu (drewno przynosił mężczyzna) i nastawiać strawy. A jeśli czego w komorze brakło, wysyłało się męża, ojca, syna – sąsiadki się cieszyły, bo takie wigilijne „pożyczki” bardzo dobrze na następny rok wróżyły.

Z jednej miski

Pachniało świeżym wapnem, krochmaloną pościelą i lnianymi koszulami. Po izbie roznosił się też zapach pieczonego chleba i wyjmowanych z pieca drożdżowych przewijańców z jabłkami, serem, makiem. Albo – co wspomina Henryka Sobczuk z Wysokiego – z odgotowanym i przetartym przez sito suszem. Przepadały za nimi dzieci, to był istny rarytas. Prawie języki połykały na ich widok, ale tknąć przed wieczerzą nikt się nie odważył.  

Na środku izby stał stół, czasem dzieża do wyrabiania ciasta, przewrócona dnem do wierzchu – przykryte lnianą, bieloną płachtą. Pod nią rozłożone siano i wetknięte główki czosnku (na zdrowie), a na klepisku obok – końska uprząż. Pośrodku stołu stała wielka gliniana miska (w Bełżcu są rodziny, które do dziś tak jadają w Wigilię) i drewniane łyżki – tyle, ilu domowników. I opłatek posmarowany miodem. A na ciepłych fajerkach i w dochówce postne jadło. Omaszczone olejem lnianym, u biedniejszych – konopnym. To one nadawały wyjątkowy smak wigilijnym potrawom. Nie do pomyślenia kiedyś było, by w adwencie omastą był smalec. 

Ta tradycja, choć już nie tak rygorystycznie, przestrzegana jest i dziś. Olejarnie z Wieprzowa, Zadnogi czy Ruszowa pracują pełną parą, by gospodynie mogły na świątecznym lnianym oleju, nasmażyć cebulki do grzybów, kaszy, barszczu.

Przedgodzie

Jadwiga Hereta, Małgorzata Mazur