MIĘDZY KORONĄ A MOSKWĄ (CZ. I)

Realizacja imperialnych zamysłów Kremla wobec młodego państwa ukraińskiego, faktyczne już oderwanie części jego terytorium oraz niebezpieczeństwo następnych tego typu posunięć rosyjskich wobec sąsiadów zmuszają do refleksji i historycznych przypomnień. Szczególnie ciekawe i pouczające, w kontekście zdecydowanie antyrosyjskiej postawy Ukraińców w sytuacji obecnego kryzysu, staje się historyczne spojrzenie na pierwsze próby samodzielnego funkcjonowania państwa ukraińskiego i jego relacji z sąsiadami, a szczególnie z państwem rosyjskim.

Próby stworzenia państwowości ukraińskiej związane są z ukształtowaniem się i istnieniem Kozaczyzny Zaporoskiej (ukraińskiej) w końcu XVI i początkach XVII stulecia. Zaporożcy mieli ambicje stania się narodem w ówczesnym politycznym tego słowa znaczeniu. Centrum polityczne i militarne Kozaczyzny – Sicz Zaporoska (ufortyfikowany obóz kozacki na wyspach dolnego Dniepru, a także system organizacji społeczności kozackiej) miała charakter konfederacji wojskowej, a początkowe bunty kozackie przeciwko Rzeczypospolitej niewiele różniły się od rokoszy szlacheckich. To swego rodzaju państwo kozacko-ukraińskie miało ustrój wyraźnie wzorowany na ustroju Korony jako części Rzeczypospolitej. Warto podkreślić także, że kamieniem węgielnym wszystkich buntów i powstań kozackich było „niewzruszone przekonanie, że obywatel nawet zbuntowany, nie traci swych praw, może układać się z monarchą i żądać odeń przysięgi na uzgodniony traktat”. Przekonanie to miało drogo kosztować Ukrainę, gdy z upływem czasu nieopatrznie odniesiono je do Moskwy. Wojny polsko-kozacko-rosyjskie, prowadzone z wielkim okrucieństwem, na wieki położyły cień na stosunki polsko-ukraińskie (rzeź Baru 4-5 sierpnia 1648 r. przez Kozaków Maksyma Krzywonosa w czasie pierwszej kampanii Bohdana Chmielnickiego i pacyfikacja Bracławszczyzny przez hetmana Stefana Czarnieckiego, wiosną 1653 r.) oraz żydowsko-ukraińskie (Kozacy i chłopi dokonali wówczas pierwszych w tej części Europy pogromów).

 

Jacek Feduszka